رمزگشایی از خوشحالی روس‌ها بعد از خروج آمریکا از برجام/ دلایل مسکو برای مخالفت با برجام

به گزارش معاصر به نقل از اقتصادنیوز، وبگاه شورای آتلانتیک در گزارشی با عنوان «چرایی هراس پنهان روسیه از برجام» به قلم مارک کاتز استاد دانشگاه جرج میسن و تحلیلگر مسائل روسیه در شورای آتلانتیک نوشت:

نوار صوتی افشا شده از سخنان محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران فقط نشان دهنده اصطکاک در سیاست داخلی ایران در مورد توافق هسته ای نبود ، همچنین نشان داد که به گفته ظریف ، "روسیه نمی‌خواست توافق انجام شود ... زیرا عادی‌سازی روابط ایران با غرب به نفع مسکو نبود".

این موضوع با گزارش‌ها در سال 2015 که مسکو بسیار عصبی بود که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام/JCPOA) بر روسیه تأثیر منفی می‌گذارد، مطابقت دارد. مسکو برای بدبینی به توافق هسته‌ای دلایل مبتنی بر منافع خود را داشت که قرار نبود سازگاری یا همسویی ویژه‌ای با دلایل و انگیزه‌های تهران برای توافق داشته باشد و منافع ایران را تأمین کند.

* کمرنگ شدن نقش مسکو در معادلات تهران

۱. نخستین (و شاید مهم‌ترین) دلیل نگرانی روس‌ها این بود که این توافق منجر به ایجاد روابط گسترده‌تری بین آمریکا و ایران می‌شود و این امر نقش روسیه را در معادلات ایران به حاشیه رانده و حتی جایگاه این کشور را به عنوان یک ابرقدرت تضعیف می‌کند.

شاید این احتمال چیزی نبود که تحلیلگران غربی حتی در نظر داشته باشند، اما احتمالاتی بود که تحلیلگران روسی به طور جدی درباره‌اش گمانه‌زنی می کردند.

* بازگشت رقیب بزرگ به بازار نفت و گاز

۲. دومین دلیلی که ناظران روسی را نسبت به حصول توافق نگران می‌کرد، این بود که با لغو تحریم‌های اقتصادی و افزایش صادرات نفت ایران، احتمالاً از قیمت نفت و گاز طبیعی کاسته شود، و در نتیجه درآمد حاصل از صادرات نفت که مسکو به شدت به آن وابسته است، تنزل یابد.

* ترس از تنهایی در سوریه

۳. دلیل دیگر را باید در منازعات سوریه جستجو کرد. در مکالمات خصوصی که با ناظران روسی در زمان مذاکره برجام داشتم، به من می‌گفتند که اگر یک آشتی عمومی‌تر میان ایران و آمریکا رخ دهد ، تهران ممکن است نیروهای خود را از سوریه خارج کند و روسیه را برای دفاع از رژیم بشار اسد در این کشور تنها بگذارد.

تنها ماندن در سوریه چیزی بود که مسکو به ویژه وقتی در حال برنامه‌ریزی برای مداخله در سوریه بود و سپس در سال ۲۰۱۵ که ورود مستقیم به مناقشات سوریه را آغاز کرد، از وقوع آن بر حذر بود.

آن‌ها همچنین به من گفتند که تهران ممکن است درباره سوریه با توافق صلحی موافقت کند که در آن هیچ نقشی برای مسکو در نظر گرفته نشده باشد.

* تضعیف روابط تجاری

۴. تحلیلگران روسی همچنین ترس این را داشتند که در فضای جدید، اولویت ایران برای روابط تجاری و اقتصادی، در درجه اول غرب و چین خواهند بود و تهران دیگر احتیاج چندانی به روابط اقتصادی با مسکو نداشته باشد.

در واقع، به نظر می‌رسید برای تحلیلگران روسی، شکل‌گیری نوعی نزدیکی میان آمریکا و ایران، حتی نسبت به چشم‌انداز ایران مجهز به تسلیحات هسته‌ای، یک سناریوی بسیار ناگوار تلقی می‌شد.

حال سوال اینجاست که اگر توافق هسته‌ای ایران در روسیه بسیار بدبینانه دیده می‌شد، چرا مسکو با برجام موافقت کرد؟

در سال 2015 سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه گفت که به منتقدان توافق در وزارت خارجه روسیه گفته است که «برجام  محقق می‌شود، خواه مسکو در مذاکرات شرکت کند یا نه». به عبارت دیگر، مسکو باید از توافق حمایت کند زیرا تهران این توافق را می‌خواهد و ادامه مخالفت روسیه با توافقی که تهران به شدت خواستار آن است، غیرسازنده و بی‌ثمر است.

با توجه به اینکه از نگاه مسکو، احتمال نزدیکی آمریکا و ایران به عنوان یکی از بدترین سناریوها دیده می‌شد، تعجب‌آور نیست که کرملین از خروج آمریکا از توافق در سال 2018 در زمان رئیس جمهور دونالد ترامپ بسیار خوشحال شده باشد یا حتی با توجه به روابط خاص با ترامپ، در راستای آن تلاشی هم کرده باشد.

چنانچه جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی ترامپ، در کتاب خاطرات خود در سال ۲۰۲۰ با عنوان «اتاقی که اتفاق در آن افتاد» با انزجار توصیف کرده است؛ اگر مسکو از امیدهای ترامپ برای رسیدن به نوعی توافق اساسی با ایران اطلاع پیدا کند، ناراحت خواهد شد.

در حالی که مسکو اکنون از نظر ظاهری از احیای برجام که توسط دولت جو بایدن دنبال می‌شود، حمایت می‌کند، اما منطق روسیه مبنی بر «منافع ناشی از روابط نامطلوب آمریکا و ایران برای مسکو» [و یا خسارت ناشی از روابط مطلوب این دو] حاکی از آن است که اگر تلاش‌های جاری برای احیای برجام ناکام بماند، کرملین ناراحت نخواهد شد.

حتی اگر ایالات متحده و ایران در مورد برجام، به نقاط مشترکی دست یابند، مسکو دیگر نیازی به ترسیدن از اینکه این تفاهم منجر به یک تنش‌زدایی گسترده‌تر میان ایران و آمریکا شود، ندارد. چراکه آنچنان که در دور قبل دیدیم، بسیاری از موضوعات دیگر که محل اختلاف نظر جدی واشنگتن و تهران هستند، به قوت خود باقی خواهند ماند.

در واقع، مسکو علاقه‌مند است که ایران به طور نظامی درگیر سوریه باشد، نه فقط برای تقسیم بار دفاع از دولت اسد در آنجا، بلکه همچنین به این دلیل که این امر، مانع بهبود روابط آمریکا و ایران می‌شود؛ چیزی که مدت‌هاست روس‌ها از آن می‌ترسند.

آنچه از همه این‌ها متبادر می‌شود این است که دولت بایدن نمی‌تواند در پروسه احیای توافق هسته‌ای، انتظار کمک قابل توجهی از جانب مسکو جهت ترغیب ایران برای پایان دادن به درگیری خود در سوریه و سایر درگیری‌های منطقه‌ای یا بهبودی روابط بین ایران و ایالات متحده و متحدان خاورمیانه‌ای‌اش داشته باشد.

اما، اگر مسکو از ادامه خصومت آمریکا و ایران سود ببرد، یا فکر می‌کند که سود می‌برد، تمایل دولت بایدن برای خنثی کردن جاه‌طلبی‌های روسیه باید به عنوان انگیزه‌ای باشد که کاخ سفید علاوه بر احیای برجام، به طور گسترده‌تر برای تنش‌زدایی بین واشنگتن و تهران تلاش کند.