گفتگو با محمد علی نجفی، رئیس هیأت مدیره خانه سینما

نجفی در تعریف هنر و سینما می‌گوید: «بین هنرها هنر موسیقی، شعر، نقاشی، معماری، تئاتر و هنرهای تجسمی را هنری ذهنی یا هنرهای کلاسیک می‌گوییم و زمانی که از سینما صحبت می‌کنیم آن را هنر هفتم می‌خوانیم.  

او در مورد آغاز هنر می‌گوید: آغاز این شش هنر  زمانی بود که  بشر توانست روی دو پای خود بایستد و  صحبت کند و زندگی خود را شروع کند، این هنرها نیز با بشر شروع می شود. به این شکل است که ما به آن انسان ناطق می‌گوییم. به عنوان مثال، ما در غارها تصاویر و نقاشی‌هایی را می‌بینیم  که  بشر در مقابل آنها عکس‌العمل‌هایی داشت که این عکس‌العمل‌ها به شکل رقص، موسیقی، آواز، شعر و مجسمه‌سازی شکل می‌گرفت. این شکل‌گیری هنرها برای تحقق  اهداف درونی انسان بود که بتواند فشارهای درونی خود را تسکین دهد. 

وی در مورد تکامل هنرها بیان کرد: در طول تاریخ هر کدام از این هنرها شکل تکاملی خود را داشتند. تنها هنری که مولود  مدرنیته و هنر متکثر است، هنر سینماست. سینما  مانند ماشینی است که از قسمت‌های مختلف ساخته می‌شود و با این هنر، زندگی اجتماعی شروع می‌شود. با هنر سینما زندگی بسیط به زندگی مرکب تبدیل می شود. هنر این زندگی هم می‌شود سینما که هنری مرکب است.

  ببینید سینما در ایران که شروع شد شاید بتوان گفت همزمان با آن تولد سینما در دنیا شروع شد. به همین دلیل، شما اولین انقلاب را هم در کشور ما ( در دوره انقلاب مشروطه)  می‌بینید و  مسائل اجتماعی و مسئله سینما با یکدیگر در ارتباط هستند. از دوره مظفرالدین شاه  و قبل از آن ناصرالدین‌شاه که عکس و ... شکل گرفت تا بعد از کودتای 99 و تشکیل  دولت پهلوی به تدریج سینما شروع می شود. 

محمد علی نجفی در مورد سیر تکامل سینما گفت: اتفاق‌هایی مانند شکل‌ گیری راه آهن و تشکیل دانشگاه، تشکیل ادارات مختلف و حتی دادگستری و قوه قضائیه مدرن در جامعه افتاد و سینما به تدریج شکل گرفت؛ به دنبال آن هم رمان شکل گرفت و افرادی مانند صادق هدایت و جمالزاده شروع به فعالیت کردند. 

وی ادامه داد: به موازات فعالیت‌های بیرونی، فعالیت‌های سینما  و  رمان شروع می‌شود و این سیر تا دهه 30 که به طور جدی سینما شکل حرفه‌ای خودش را پیدا می‌کند، اوج می‌گیرد و ادامه پیدا می‌کند. افرادی مانند خاجی کیان و دکتر کوشان و عطارد زاهد و رئیس فیروز شروع به ساخت  فیلم می‌کنند. 

محمدعلی نجفی در مورد موضوعات فیلم ها در دوره‌های مختلف بیان کرد: در  دهه 30 فیلم‌هایی داریم که بیشتر حالت ملودرام و اخلاقی دارند، مانند فیلم لات جوانمرد و ولگرد و چهارراه حوادث. 

در دهه 40 موضوعات فیلم‌ها کمی وسیع‌تر و اجتماعی‌تر می‌شود؛ اما یک اتفاقی هم می‌افتد و این است که بسیاری از کاراکترهای ما کاراکترهای واقعی نیستند، زیرا نمی‌توانند علیه همدیگر صحبتی کنند. به عنوان مثال، نمی‌توانند علیه پزشکان یا ارتشی‌ها حرفی بزنند. در این میان، دو کاراکتر باقی می‌ماند: لات‌ها و فواحش.

او در توضیح فیلم لات جوانمرد می‌گوید: کسی نمی‌تواند از آنها (لاتها و فواحش) دفاع کند و آنها هم نمی‌توانند از خودشان دفاع کنند. اما در اینجا شما ظرافت‌هایی را در فیلم می‌بینید.

 به عنوان مثال، وقتی به کافه می‌روید، همانجایی که آن لات جوانمرد می‌خواهد برود و آب توبه بر سر آن خانم بریزد و از دنیا نجاتش بدهد،  عکس شاه را در بک‌گراند رئیس کافه می‌بینید، اما در خانه لات، عکس حضرت علی (ع) را می‌بینید، چرا این اتفاق می افتد؟ آیا آنها اعتقاد دارند یا مخاطب است که این مسئله را دارد؟

وی در توضیح  این سوال و در تأکید بر وجود عصیان در فیلم افزود: به عنوان مثال، در فیلم کاکو که ساخته مرحوم میلوحی است. وقتی از سینما بیرون آمدم از تماشاچیان پرسیدم نظر شما چیست؟ گفتند: این چه فیلمی است، ناصر ملک مطیعی که خودش قرار است نقش جوانمرد را بازی کند، آجان می‌آورد. حتی نمی‌گویند شخصیت فیلم. آنها معتقدند که ناصر باید به جای آجان از حقوق افراد و محله‌هایش دفاع کند. اوج این عصیان را شما در فیلم قیصر می‌بینید که قرار است در این فیلم اتفاق بیفتد. 

نجفی با تأکید بر نقش عصیان و فردیت در فیلم  قیصر می‌گوید:  فیلم قیصر با وجود اینکه این حسن را دارد، یک تلنگری است که به ما می‌گوید:  نسبت به مسائل شخصی، خانوادگی و اجتماعی بی‌تفاوت نباشیم. اما  با این حال، ما باز هم این مبارزه را یک مبارزه فردی می‌بینیم، در صورتی که اینگونه نیست. اما زمانی که  به فیلم گاو می‌رسیم دیگر مبارزه فردی نیست و یک تحلیل روانشناسی، اجتماعی، اقتصادی به ما ارائه می‌دهد و بیان می‌کند که چگونه مسائل اقتصادی سبب  ایجاد بیماری‌های روانی در افراد می‌شود. 

به دنبال آن فیلم‌های اجتماعی مانند دایره مینا و همچنین کارهای آقای ناصر تقوایی به عنوان فیلم‌های اجتماعی ساخته می‌شوند. حتی فیلم خوب شازده احتجاب ساخته بهمن فرمان آرا  وارد یک مرحله اجتماعی می‌شود.

نجفی با تأکید بر نقش لغات و کلمات در بیان مفهوم فیلم می‌گوید: کلمات سبب ایجاد تعریف جدیدی در فیلم می‌شود.  به قول دکتر شریعتی، «نگویید که گاو ِمن مرده بگویید من ِگاو مرده است.»  وقتی می‌گویید گاو من مرد، منم که گاوم مرده است؛ یعنی همین یک جابه جایی لغت یک تعریف جدیدی را ایجاد می‌کند.

رئیس هیأت مدیره خانه سینما معتقد است که اساس این فیلم‌ها رمان است. او می‌گوید: اساس فیلم گاو، دایره مینا و حتی شازده احتجاب، رمان است. یعنی فیلم بر اساس آن رمان ساخته شده است. بنابراین سینما هم تکامل پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: سینمای ایران قبل از انقلاب تولیدات زیادی داشت و حتی  به 90 تولید و 100 تولید هم می‌رسید؛ اما به ناگهان در مبارزه یا در رقابت با فیلم‌های خارجی، تولید آن  در سال 56 متوقف شد و سینماها تعطیل شد. پس از آن، سینما شکل صنعتی، فنی و حرفه ای و هنری پیدا کرد. 

من در حقیقت چون اولین مسئول امور سینمایی بودم، بعد از انقلاب ، شاهد این بودم که سینما مذهبی شده و سینماگران هنوز مبهوت هستند که چه اتفاقی باید بیفتد و من تنها کاری که کردم این بود که تمام انرژی‌ام را گذاشتم تا این امنیت را ایجاد کنم و بگویم که سینما باید تداوم داشته باشد. 

 

نجفی افزود: خودم هم قبل از آن فیلم جنگ اطهر را ساخته بودم.  در جریان انقلاب نیز فیلم لیلة‌القدر را ساختم. پس از آن موفق شدیم به سینما شکل واقعی بدهیم. اما در این مسئولیت من بیش از 1 سال و 4 ماه دوام نیاوردم و نتوانستم ادامه بدهم. به همین دلیل، تصمیم گرفتم به جای اینکه مسئولیتی داشته باشم، کار تولید فیلم را انجام بدهم و به این وسیله هم امنیت شغلی بیشتری را ایجاد کردم و هم کاری انجام شد. 

اینگونه شد که همه انرژی خودم را گذاشتم برای سریال سربداران و خوشبختانه کار موفقی شد.  موفق بودن آن را با توجه به عکس‌العمل آن می‌گویم. 

وی در مورد حرفه ای و مدرن شدن هنر سینما بیان کرد: پس از آن حرفه‌های جدیدی مانند: طراحی لباس، طراحی صحنه، مدیریت صحنه و از همه مهم‌تر طراحی گریم ایجاد شد. 

وی در مورد اهمیت طراحی گریم در فیلم گفت:  ما یک طراحی گریم حرفه‌ای  در فیلم سوته دلان مرحوم حاتمی داشتیم که گریمور آن را از خارج آوردند؛ اما ما سعی کردیم که با همین گریمورهای خودمون که وسایل آن را هم از خارج آوردیم،  فیلم طغرل و قاضی شارح را طراحی کنیم و توانستیم به طراحی گریم برسیم.  

محمد علی نجفی در مورد سیر تحول  و تکامل موسیقی در سینما افزود: ما خوشبختانه توانستیم با موسیقی سربداران، موسیقی را که قبل از آن،  تنها آهنگ‌های انقلابی می‌دانستند، تبدیل به موسیقی حرفه‌ای کنیم.

فیلم را می‌ توانید در این // لینک // ببینید.