نفقه چه زمانی به زن تعلق میگیرد

با اینکه در حال حاضر زنان ما با توانمندی و درایت در كنار همسران شان زندگی را اداره می‌ نمایند، بر اساس بعضی از خصوصیات ذاتی مردان و مسائل اجتماعی، شارع و قانونگذار، رياست خانواده را بر‌عهده ‌ی شوهر نهاده است. با توجه به اینکه مديريت اين مجموعه‌ مهم و مقدس، با نظم عمومی جامعه دارای ارتباطی تنگاتنگ می باشد، مرد نمی تواند با اختيار و رضايت خود در یک قرارداد، رياست خانواده را به شخص ديگر واگذار نماید.

از جمله هدف راستین اين رياست، مهیا ساختن شرایط آسودگی‌ خاطر زن در خانواده می باشد. به همین دلیل، در خانواده ‌ای كه بنيان آن با عقد نكاح دائم پايه ريز‌ی می شود، پرداخت نفقه زن بر‌عهده ‌ی شوهر خواهد بود. نفقه كه ريشه ‌ی آن نفق است به ‌معنی صرف ‌كردن می باشد، در دانش حقوق به معنی «هزينه ‌ی زندگی» است. هزینه ‌ی زندگی معمولا عبارت است از تمام نيازهای رایج و متناسب با شرایط زن كه به ظاهر عرف آن ها را مشخص می نماید؛ مانند مسكن، پوشاک، غذا، اسباب منزل، هزينه‌ های درمانی و بهداشتی و… .

نفقه زن چقدر است و معیار محاسبه نفقه زوجه چیست؟

بعد از اینکه زن به دادگاه خانواده مراجعه کرد، دادگاه برای محاسبه ‌‌ی میزان نفقه زن از کارشناس کمک می‌ گیرد. کارشناس با تحقیق در خصوص چگونگی شرایط زندگی زوجین مقدار نفقه را تعیین می نماید. نکته ‌ی قابل توجهی که وجود دارد ایناست که امکان دارد مردم نفقه زن را طبق شرايط زندگی او در خانه‌ پدری محاسبه کنند؛ اما حقوق‌ دانان اعتقاد دارند كه معيار تعيين مقدار نفقه همسر‌، شرایط زن در خانواده‌ تازه ‌ای است که توسط وی و شوهرش ایجاد شده است؛ نه خانواده‌ پدری ‌اش. از طرفی دیگر، تمکن مالی زن چه حاصل كمک‌ های خانواده ‌ی پدری يا ارث رسیده به وی باشد و چه حاصل درآمد ناشی از شغل وی در جامعه، تعهد شوهرش را به پرداخت نفقه ساقط نخواهد کرد.

چه اموالی به‌ عنوان نفقه در اختیار زن قرار می‌گیرد؟

اموالی كه به ‌عنوان نفقه به زن تعلق می ‌گیرد، در دو دسته قرار می گیرد که عبارت است از:

اموالی كه با استحصال يا مصرف از بين‌ می روند؛ از جمله خوراكی ها يا لوازم آرايشی. این اموال ملک زن به حساب می آیند و ادعای بعدی شوهر بر آن ها تأثيری ندارد.
اموالی كه با استحصال يا استفاده از بين نمی ‌روند؛ در اين مورد نيز دو صورت قابل ‌تصور خواهد بود: حالت اول اينكه مال به‌ عنوان هديه و بخشش باشد؛ نظیر زيورآلات يا لباس. در این صورت اموال باز هم ملک زن به حساب می ‌آید. ولی صورت دوم، اموالی می باشد كه جزو هدايا نبوده است؛ نظیر مسكن و اسباب آن. در این صورت ، به زن فقط اجازه ‌ی بهره ‌برداری داده می‌ شود و این اموال در مالكيت وی قرار نمی ‌گیرد.

نفقه در چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد؟

بر اساس ماده‌ ۱۱۰۲ قانون مدنی «همين ‌كه عقد نكاح به ‌طور صحيح منعقد شد، روابط زوجيت بین طرفين موجود و حقوق و تكاليف زوجين در مقابل یکدیگر به وجود می آید.» به همین ترتیب، تكليف به پرداخت مهر و نفقه از همان لحظه نكاح شروع می گردد؛ اما بر اساس ماده‌ ی ۱۱۰۸ همان قانون تعیین کرده است كه هر موقع زنی بدون مانع مشروع و قانونی، وظايف مرتبط با زوجيت را انجام ندهد، نفقه زن به وی تعلق نخواهد گرفت. لذا، اصل بر پيروی زن از همسر خود است كه اصطلاحاً به آن «تمكين» می گویند. عدم تمكين زن، استحقاق وی را نسبت به اخذ نفقه از بین خواهد برد؛ البته این مسئله می بایست از جانب شوهر ثابت گردد.

مسلم است تمكين نكردن زن از همسرش، امکان دارد مانعی مشروع يا به عبارت ديگر عذری موجه داشته باشد؛ مانند اينكه زن از حق حبس خود استفاده گرده و در صورتی که قانونگذار به وی اجازه می‌ دهد تا هنگامی كه مهريه ‌ی خود را نگرفته باشد، از نزدیکی با شوهرش پرهیز کند؛ يا اينكه در زمان عادت ماهانه يا بيماری مسری نتواند شوهرش را همراهی نماید؛ يا ترس آزار بدنی، مالی يا شرافتی داشته باشد كه خودداری او را از رفتن به خانه ‌ی شوهرش توجيه نماید. در هیچ ‌کدام از اين موارد، زن از گرفتن نفقه محروم نخواهد شد. ولی برخی اوقات ممکن است تمكين ‌نکردن زن وجاهت قانونی نداشته باشد؛ به این دسته از زن ها اصطلاحاٌ «ناشزه» گفته می شود. چنانچه زن نشوز کند (تمکین نکردن زن)، وی در مجموع هیچ حقی از نفقه زن نخواهد داشت.

آیا در ازدواج موقت هم نفقه به زن تعلق می‌گیرد؟

نفقه زن فقط به ازدواج دائم اختصاص می یابد. در ازدواج موقت، زمانی می ‌توان اين حق را برای زن در نظر گرفت كه در ضمن عقد، شرط پرداخت نفقه درج شده باشد یا شرایط زندگی زوجین بر اساس نفقه قرار گرفته باشد. از قرار معلوم پرداخت نفقه در ازدواج موقت اغلب دارای جنبه ی قرارداد می باشد تا قانونی؛ به اين معنا كه اگر دو طرف بر آن رضایت داشته باشند، مرد می تواند ادعای نفقه نماید. برخی مواقع از اوضاع و احوال زندگی زوجين نظیر مدت ازدواج موقت، داشتن فرزند و محل سكونت مشترک، می‌ توان به رضایت طرفین يا اساس آن ها بر نفقه پی برد.

نفقه همسر چه حکمی در طلاق دارد؟

طلاق رجعی یکی از انواع طلاقبه شمار می رود كه در مدت عده‌ مرتبط با آن، زوج می‌ تواند به همسر مطلقه‌ خود مراجعه نماید و به خاطر اینکه در اين مدت زن در حكم زوجه قرار دارد، وی مختار است از شوهر نفقه دريافت نماید؛ ولی در صورتی که طلاق در شرایط نشوز زن صورت گیرد، وی ديگر مستحق نفقه نمی باشد.

در طلاق بائن (طلاقی که زوج در دوره عده حق رجوع به زن را ندارد) و فسخ نكاح به هر دلیلی، در مدت عده نفقه به زن اختصاص نمی یابد؛ مگر اينكه باردار باشد كه در اين حالت تا زمان وضع حمل و فارغ ‌شدن، او بر دريافت نفقه حق دارد.

چه راهکارهای قانونی برای مطالبه‌ و درخواست نفقه زن وجود دارد؟

متأسفانه، چنانچه برای انجام تعهداتی كه قبول می کنیم، ابزار يا ضمانتی اجرايی كه ما را به انجام آن مجبور نماید پيش بينی نگردد، امکان دارد آنچنان تمايل و اراده ‌ای به ادای آن ها نداشته باشيم. در اين مسئله نيز باید گفت زندگی همیشه شيرين نخواهد بود و برخی اوقات كدورت‌ هايی بین زن و مردها به وجود می آيد. در اینگونه شرایط، ممکن است شوهر در اولین قدم خود، برای آزار همسرش، از پرداخت نفقه سر باز کند. به ‌همین دلیل، قانونگذار دو راه حل برای زن برای اخذ نفقه قرار داده است كه می تواند به انتخاب خود، از آن استفاده کند:

وی می تواند به دادگاه حقوقی رجوع نماید و نفقه‌ گذشته تا این زمان خود را درخواست كند. دادگاه بعد از شنیدن دلایل مرد و رسيدگی به پرونده، چنانچه مستندات زن را محكم برشمرد، شوهر را به پرداخت نفقه ملزم خواهد كرد.
بر اساس ماده‌ ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی، مردی كه با وجود تمكن مالی از پرداخت نفقه به زنی كه تمكين كرده است شانه خالی نماید، به سه ماه و يک روز تا پنج ماه حبس محکوم خواهد شد. علاوه بر این با وجود الزام دادگاه به پرداخت نفقه، در صورتی که مرد باز هم مسئولیت خود را عمل نكند، در صورت تقاضای زن، دادگاه می‌ تواند طلاق زن را صادر نماید.