سلبریتی ها محصول ناکارآمدی ساختارهاست

به گزارش معاصر به نقل از آرمان ملی، گروه‌های مرجعی که عمدتا در فضای مجازی مانور می دهند وبه عنوان سلبریتی ها شناخته می شود. سوال مهم در این زمینه این است که چرا گروه‌های مرجع فکری در جامعه ایران افول کردند و جای خود را به گروه های مرجع جدید با مختصات فکری جدیدی دادند؟«آرمان ملی» برای بررسی این موضوع با دکتر ابراهیم فیاض،جامعه شناس گفت وگو کرده که در ادامه می خوانید.

*سلبریتی ها در جامعه ایران به دلیل ضعف فکری گروه‌های مرجع سنتی و فاصله گیری از مردم به وجود آمد و یا ناشی از تحولات اجتناب ناپذیر اجتماعی بود؟

پویایی و تحرک یکی از ضروریات فرهنگی یک جامعه است.پویایی فرهنگی نیز ازفرایند ارتباطی آغاز می شود که توسط انسان ها شکل می گیرد.گروه‌های مرجع در این زمینه نقش کلیدی دارند و رسانه‌های گروهی برای ایجاد پویایی فرهنگی در جامعه تلاش می کنند گروه‌های مرجع را به مردم معرفی کنند.

با این وجود صداوسیما با ممنوع التصویر کردن شخصیت های مختلف و چهره های فکری و فرهنگی جامعه گروه‌های مرجع را به حاشیه برده .این در حالی است که صداوسیما برای حضور یک سلبریتی در برنامه های تلویزیون پول های زیادی پرداخت می‌کند.

اغلب این اتفاقات نیز در دوران ریاست عزت الله ضرغامی در سازمان صدا وسیما اتفاق افتاد. در نتیجه به جای اینکه گروه‌های مرجع تقویت شود و امکانات لازم در اختیار آنها قرار بگیرد پول های کلانی به سلبریتی‌ها تزریق شد و روشنفکران روز به روز ضعیف تر شدند.

به همین دلیل نیز سلبریتی‌ها روزبه روز پولدارتر شدند و حوزه نفوذ آنها در جامعه گسترش پیدا کرد.نکته دیگر اینکه نهادهای مختلف نیز به حاشیه‌نشین کردن متفکران و منتقدان جامعه کمک کرده‌اند و در نتیجه فضا برای مانور دادن سلبریتی‌ها در بین افکار عمومی جامعه به وجود آمده است.

*یعنی سلبریتی‌ها محصول ناکارآمدی برخی نهادهای تصمیم گیر بودند؟

بله، این اتفاق هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم رخ داده است. برخی از نهادهای حاکمیتی به صورت مستقیم به سلبریتی ها پول و امکانات داده اند و به همین دلیل در افزایش گستره نفوذ سلبریتی ها نقش مستقیم داشته اند.

برخی از شبکه های صداوسیما تنها از روی علاقه کاذبی که به برخی سلبریتی ها داشتند آنها را به برنامه های خود دعوت می کردند و به آنها بودجه هنگفت می دادند.این در حالی است که اگر یک استاد دانشگاه و یا یک روشنفکر یک کتاب تأثیرگذار و مهم بنویسند هیچ کدام از نهادی از وی حمایت نمی کنند.

مسئولان کشور در سخنرانی های خود اساتید دانشگاه ها را دعوت می کنند تا به سخنان آنها گوش کنند. این در حالی است که این وضعیت باید برعکس باشد و مسئولان به سخنان اساتید دانشگاه گوش کنند و اساتید دانشگاه بی پرده و بی واسطه چالش ها و بحران های جامعه را برای آنها تشریح کنند.

این در حالی است که صداوسیما و بقیه نهادها اساتید دلسوز و متعهد را حاشیه نشین کرده اند و به آنها فرصت نمی دهند دیدگاه های خود را مطرح کنند.به نظر می رسد برخی به دنبال این هستند که دانشگاه حالت سمبلیک پیدا کند و از تأثیرگذاری گذشته برخوردار نباشد.

*آیا جریان روشنفکری ایران از بازتولید خود ناتوان بوده که مردم به سمت سلبریتی ها گرایش پیدا کرده اند و یا چنین رویکردی در نتیجه ضعف جامعه مدنی در ایران بوده است؟

فقدان جامعه مدنی و فرمالیسم فرهنگی رویکرد و گرایش مردم به کتاب را از بین برده است.کتاب ابزار روشنفکری بود و روشنفکران با واقعیت های جامعه سروکار داشتند.

این در حالی است که ابزار سلبریتی ها فضای مجازی جامعه است.نکته دیگر اینکه هنگامی که گروه های مرجعی مانند روشنفکران و نویسندگان به حاشیه رفتند گروه هایی مانند فوتبالیست ها و بازیگران سینما در یک رویکرد کاذب جای آنها را گرفتند.

برخی به مرور زمان به این نتیجه رسیدند که روشنفکران و دانشگاهیان نباید در رأس مسائل جامعه باشند و در مسیر حرکت جامعه تأثیرگذار باشند. به همین دلیل شرایط را برای روشنفکران نامساعد کردند و در مقابل به گروه های جدیدی که قدرت تولید معنا نداشتند فرصت جولان دادند.

*پدیده جدیدی که در فضای سلبریتی ها رخ داده این است که برخی از آقازاده ها نیز خود را در میان سلبریتی ها جا زده اند

و نقش سلبریتی ها را بازی می کنند. چرا چنین اتفاقی رخ داده است؟ یک آقازاده

آقازاده ها از ابتدا با سلبریتی ها در ارتباط بوده و با هم مراوده داشته اند. بسیاری از آقا زاده ها از رانت های گسترده برخوردار هستند و همین رانت خواری ها سبب شده که با سلبریتی ها در ارتباط باشند.در نتیجه ما با نوعی اشرافیت اجتماعی در بین سلبریتی ها و آقازاده مواجه هستیم که شکاف طبقاتی در جامعه را افزایش داده است

چگونه می تواند به یک سلبریتی تبدیل شود؟

آقازاده ها از ابتدا با سلبریتی ها در ارتباط بوده و با هم مراوده داشته اند. بسیاری از آقا زاده ها از رانت های گسترده برخوردار هستند و همین رانت خواری ها سبب شده که با سلبریتی ها در ارتباط باشند.در نتیجه ما با نوعی اشرافیت اجتماعی در بین سلبریتی ها و آقازاده مواجه هستیم که شکاف طبقاتی در جامعه را افزایش داده است.آقازاده ها و سلبریتی ها به دلیل اینکه به هم نیاز دارند دارای رابطه دو طرفه هستند و هر دو به شکل های مختلف یکدیگر را تقویت می کنند.

در نتیجه دست سلبریتی ها در پشت پرده در دست آقازاده هاست.نکته قابل تأمل اینکه برخی از هیئت های مذهبی تلاش می کند برای شهرت خود سلبریتی ها را در هیئت خود جمع کند.در نتیجه در هیئت های مذهبی هویت های عجیب و غریبی پیدا شده و مشخص نیست که چه مسیری را در پیش گرفته اند.

نتیجه این هویت های پیچیده شکل گیری نوعی اشرافیت مذهبی است که برای جامعه خطرناک است.یعنی کار به جایی رسیده که سلبریتی ها در مناسبات مذهبی جامعه نیز نقش بازی می کنند.

*سلبریتی ها چه نقشی در مناسبات مذهبی ایفا می کنند؟

برخی از سلبریتی ها دارای تکبر هستند و در فضای مجازی دارای رفتاری های هستند که خوشایند نیست و به همین دلیل هنگامی که در هیئت های مذهبی حضور پیدا می کنند در مردم دافعه ایجاد می کند.امروز برخی از سخنرانان مذهبی در محله های بالای شهر مانند زعفرانیه و نیاوران ساکن هستند اما در محله های پایین شهر به منبر می روند و سخنرانی می کنند.

این یک پاردوکس است که فردی در بهترین نقطه شهر زندگی می کند اما در محله های پایین شهر سخنرانی می کند و خود را مدافع حقوق زحمتکشان و ضعفا نشان می دهد.من معتقدم مسیری که جامعه ما در پیش گرفته با چالش هایی مواجه خواهد شد و مسائل نهان جامعه به یکباره سرباز خواهد کرد.

رویکردی که در جامعه ما شکل گرفته سبب دین گریزی خواهد شد.تجربه غرب نیز گواهی برا این مدعاست.

در غرب نیز زمانی که قدرت در اختیار کاردینال ها و اسقف ها بود و به دلیل اینکه این افراد با دربارپادشاه نیز در ارتباط بودند به یک باره جامعه از مذهب رویگردان شد و به سمت سکولاریسم و لائیسیسم حرکت کرد.

در شرایط کنونی برخی از طلبه های جوان که در حوزه علمیه قم تحصیل می کنند رویکرد متفاوتی نسبت به قرائت سنتی از دین پیدا کرده اند و به دنبال رویکرد های جدید از دین هستند.

از سوی دیگر اشرافیت مذهبی طبقه متوسط جامعه را تهدید می کند.