۱۵ اسفند در تقویم رسمی کشورمان به عنوان «روز درختکاری» و آغاز «هفته منابع طبیعی» ثبت شده است. به همین مناسبت ذکر این نکته ضروری است که مهمترین ذخیره‌گاه منابع طبیعی و پردرخت‌ترین عرصه طبیعی ایران، جنگل‌های هیرکانی یا همان جنگل‌های شمال کشور محسوب می‌شود که بخش‌های مختلف آن بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون سال قدمت دارد.
این جنگل‌ها شامل تمام عرصه‌های جنگلی است که از شهر آستارا در جمهوری آذربایجان تا شهر گلی‌داغ در استان گلستان واقع شده‌اند و با وجود این که تنها ۶۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی در کشور آذربایجان قرار دارد، اما این جنگل‌ها به عنوان میراث طبیعی مشترک دو کشور آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
جریان نو؛ اما در حالی که جنگل‌های هیرکانی از معدود عرصه‌های جنگلی جهان محسوب می‌شود که از دو عصر یخبندان جان سالم به در برده است، اخیرا این نگرانی از سوی برخی کارشناسان حوزه منابع طبیعی کشور مطرح شده است که تداوم روند توسعه ناپایدار در شمال کشور می‌تواند باعث شود که طی ۵۰ سال آینده مساحت این جنگل‌ها به حدود نصف مقدار کنونی کاهش یابد.
براساس آمارهای رسمی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، در حال حاضر مساحت عرصه‌های جنگلی هیرکانی در داخل ایران حدود ۲ میلیون و ۵۰ هزار هکتار برآورد می‌شود و در روزهای اخیر نقی شعبانیان، معاون امور جنگل این سازمان اذعان کرده است که اگر دست روی دست بگذاریم و تلاش‌های لازم برای حفاظت از جنگل‌های شمال را انجام ندهیم، بعید نیست که هشدار برخی کارشناسان مبنی بر نصف شدن مساحت عرصه‌های جنگلی هیرکانی در طول نیم قرن آینده به واقعیت تبدیل شود.
مهمترین مساله‌ای که به حفظ جنگل‌های شمال کشور کمک می‌کند، تخصیص اعتبارات کافی توسط دولت برای حفاظت از این عرصه‌ها است.
اعتبارات دولتی بیشتر به سازمان منابع طبیعی به عنوان متولی حراست از جنگل‌های ایران کمک می‌کند که امکانات بهتری را بخصوص در حوزه تجهیزات پایش تصویری اعم از پهپاد و دوربین‌های مداربسته برای نگهبانی از عرصه‌های جنگلی تهیه کند، نیروی انسانی بیشتری را برای حراست فیزیکی از جنگل‌ها و مبارزه با متخلفان حوزه منابع طبیعی بخصوص قاچاقچیان چوب به استخدام خود درآورد و همچنین طرح‌های حفاظتی و صیانتی مصوب در شورای عالی جنگل را با دست گشاده‌تری بیشتری اجرا کند.
اما مطابق اظهارات مسئولان سازمان منابع طبیعی، کل اعتبارات حفاظت از جنگل‌های هیرکانی در سال ۱۴۰۲ که البته در دوازدهمین ماه سال هنوز بیش از نیمی از آن تخصیص پیدا نکرده، تنها حدود ۲۱۳ میلیارد تومان است.
کاهش شدید مساحت و کیفیت جنگل‌های هیرکانی
اگر به ارقام ذکرشده در خبرهای ورزشی برای قراردادهای ستاره‌های فوتبال ایران نگاهی بیندازیم، می‌توان گفت متوسط دستمزد سالیانه بازیکنان مطرح فوتبال کشور حدود ۷۰ میلیارد تومان است؛ به عبارت دیگر، کل بودجه سالانه حفاظت از جنگل‌های ارزشمند هیرکانی که جزو مهمترین ذخیره‌گاه‌های منابع طبیعی سراسر جهان محسوب می‌شود، تنها معادل دستمزد سالیانه سه بازیکن فوتبال است.
این در حالی است که بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی، ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار در عرصه‌های جنگلی شمال کشور زیست می‌کنند و جنگل‌های هیرکانی علاوه بر تمام ارزش‌های اکولوژیکی که دارند، سالانه به تولید ۳.۶ میلیارد متر مکعب از منابع آب شیرین ایران کمک می‌کنند.
بنابراین در «هفته منابع طبیعی» جای طرح این پرسش وجود دارد که با وجود نگرانی‌های مطرح‌شده از تداوم آسیب‌های وارده به جنگل‌های شمال، چرا برای مهمترین ذخیره‌گاه منابع طبیعی کشور تنها به اندازه دستمزد ۳ بازیکن فوتبال اعتبار دولتی در نظر گرفته شده است؟
این سوال را از «نقی شعبانیان»، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور پرسیدیم و او نیز در پاسخ به خبرنگار سایت دیده‌بان ایران گفت: جمعیت استان‌های شمالی در ۵۰ سال گذشته حدودا دو برابر شده و سطح اراضی زراعی و ویلاهای مسکونی نیز طی این مدت به‌شدت افزایش پیدا کرده است،
پس نمی‌توان انکار کرد که بخش‌هایی از جنگل‌های شمال در دهه‌های اخیر دچار تخریب و تصرف شده و مساحت جنگل‌های هیرکانی کاهش یافته است.
همچنین کیفیت جنگل‌های شمال در طول چند دهه اخیر به‌شدت کاهش پیدا کرده است، چراکه درصد تاج‌پوشش درختی اغلب عرصه‌های هیرکانی در دهه‌های گذشته سال به سال کمتر شده است؛ زیرا مواردی نظیر حضور دام مازاد در عرصه‌های جنگلی، آلودگی ناشی از دپوی زباله در دل جنگل‌ها، ضابطه‌مند نشدن تفریح و تفرج در عرصه‌های طبیعی، ویلاسازی‌های غیرمجاز و البته قاچاق چوب، به قطع درختان جنگلی و خالی شدن جنگل‌ها از پوشش درختی دامن زده است.
وی افزود: برای جلوگیری از تخریب بیشتر عرصه‌های جنگلی هیرکانی، باید فعالیت‌های حفاظتی و احیایی خودمان را مضاعف کنیم و همچنین میزان حمایت مادی دولتی از طرح‌های صیانتی مربوط به جنگل‌های شمال نیز باید حداقل سه برابر مقدار کنونی شود.
برای افزایش میزان بودجه حفاظت از جنگل‌ها نیز باید مدیران سطوح ارشد دولت را توجیه کنیم و مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط را قانع کنیم که اعتبارات بیشتری را برای سازمان منابع طبیعی در نظر بگیرند تا بتوانیم امکانات و تجهیزات مناسبی برای حراست از عرصه‌های جنگلی کشور تهیه کنیم و نیروی انسانی لازم را به تعداد کافی به‌کار بگیریم.
البته این که در حال حاضر ردیف بودجه مشخصی برای اجرای طرح صیانت از جنگل‌ها در نظر گرفته شده، اتفاق مناسبی است، اگرچه مبلغ این اعتبارات در سال جاری تنها حدود ۲۳۷ میلیارد تومان است که حتما در سال‌های آینده باید افزایش پیدا کند.
لزوم راه‌اندازی بازار کربن
شعبانیان با بیان این که اگر رایزنی‌های مسئولان فعلی و گذشته سازمان منابع طبیعی نبود، یک ردیف اعتباری مستقل برای اجرای طرح صیانت از جنگل‌ها در نظر گرفته نمی‌شد، اظهار داشت: در حال حاضر نیز اگر هر روز به دنبال اختصاص اعتبارات بیشتر نرویم و نمایندگان مجلس و مدیران نهادهای دولتی مربوطه را توجیه نکنیم،
شاهد افزایش بودجه حفاظت از جنگل‌ها در سال‌های آتی نخواهیم بود؛ یعنی به موازات کارهای عملیاتی که در عرصه‌های جنگلی برای حفظ منابع طبیعی کشور انجام می‌دهیم،
باید با مسئولان قوای مجریه و مقننه نیز رایزنی کنیم و آن‌ها را قانع کنیم که جنگل‌های کشور نیاز به حمایت مادی بسیار بیشتری دارند و اگر می‌خواهیم کمیت و کیفیت جنگل‌های هیرکانی کاهش نیابد، باید اعتبارات مورد نیاز را هم به اندازه کافی تخصیص دهیم. به همین دلیل است که رایزنی‌های مدیران سازمان منابع طبیعی با مسئولان بخش‌های مختلف دولت و مجلس به صورت شبانه‌روزی ادامه دارد.
معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: اگرچه برای بهبود وضعیت جنگل‌های کشور قطعا باید بودجه لازم برای اجرای طرح‌های حفاظتی و صیانتی به شکل محسوسی بالاتر برود، ولی اساسا حفظ عرصه‌های جنگلی جز با همراهی مردم ممکن نیست؛ بنابراین باید تلاش کنیم که زیرساخت‌های قانونی مورد نیاز برای جلب حمایت جوامع محلی در اجرای طرح‌های جنگلداری فراهم شود.
یکی از این زیرساخت‌ها، راه‌اندازی بازار خرید و فروش کربن است، یعنی با توجه به پیامدهای مخربی که تغییرات اقلیمی برای کشورمان به همراه داشته و با عنایت به این نکته که انتشار کربن دی‌اکسید به عنوان مهمترین گاز گلخانه‌ای، عامل اصلی تشدید تغییرات اقلیمی است، باید قوانینی تصویب کنیم که طبق آن، مشخص شود که تمام نهادهای دولتی و خصوصی چه مقدار کربن دی‌اکسید تولید می‌کنند تا براساس آن، تمام دستگاه‌ها و صنایع وابسته به بخش‌های عمومی و خصوصی را موظف به کاشت تعداد معینی درخت یا احیای سطح مشخصی جنگل کنیم، زیرا مهمترین راه ترسیب کربن یا همان تصفیه کربن دی‌اکسید موجود در هوا، کاشت درخت و احیای جنگل است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: پیشنهاد راه‌اندازی بازار خرید و فروش کربن برای گنجانده شدن در لایحه تغییر اقلیم که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست در دست تدوین قرار دارد، به این سازمان ارائه شده است و امیدواریم که این بازار پس از تصویب لایحه مذکور در مجلس راه‌اندازی شود.
در حال حاضر، علم بشر آن‌قدر پیشرفته کرده است که به‌راحتی می‌توان محاسبه کرد که هر نهاد، دستگاه، کارخانه، کارگاه و صنعتی چقدر کربن دی‌اکسید تولید می‌کند و اگر کار علمی انجام شود، هیچ نهادی نمی‌تواند نقش خود در تشدید تبعات تغییر اقلیم را نفی کند؛ بنابراین کافی است زیرساخت‌های قانونی لازم برای ایجاد بازار کربن فراهم شود تا کاشت درخت و ترسیب کربن به عنوان یک تکلیف قانونی روی دوش تمام نهادهای منتشرکننده کربن دی‌اکسید گذاشته شود.
منبع: سایت دیده بان ایران