نویسنده : محمدتقی فاضل‌میبدی*
محمدتقی فاضل‌میبدی* :براساس آمار رسمي در نيمسال دوم 99، پانزده نفر در ميان نوجوانان در سنين 14تا 15ساله دست به خودكشي زدند. بي‌شك اين پديده از هر منكري پليدتر و خوفناك‌تر و زيان‌هاي روحي و رواني آن براي جامعه بيشتر است. مي‌دانيم در اسلام و حقوق بين‌الملل بدترين چيزي كه متصور است ريختن يا ريخته شدن خون انسان است، به‌نحوي‌كه كشتن يك انسان معادل كشتن همه انسان‌ها تلقي گشته است. (قرآن، مائده / 32)
اسلام حقوق انسان را از دوران جنيني تا كنار گور محترم شمرده و حفظ حق حيات كرامت آدمي و حفظ ساير حقوق وظيفه همه آدميان است. در ادبيات و اسناد امروز، پاره‌اي از اين حقوق به عهده دولت‌ها گذاشته شده و اين دولت‌ها هستند كه بايد دربرابر حقوق شهروندان پاسخگو باشند، به‌ويژه درمقابل هر قتلي كه اتفاق مي‌افتد.
شايد مسبب يا زمينه يك قتل مهم‌تر از مباشر قتل و قاتل تلقي شود؛ چرا كه، شناسايي زمينه‌هاي جرم از جرم جلوتر است. سازمان ملل متحد دهه نخست قرن حاضر يعني 2001 تا 2010 را دهه بين‌المللي ترويج فرهنگ صلح و عدم خشونت براي كودكان جهان اعلام كرده است. در دستيابي به حقوق كودكان دو هدف بس مهم دنبال گشته است؛ نخست اينكه تا اين سال همه كودكان اعم از دختر و پسر قادر باشند آموزش ابتدايي ببينند و دوم مرگ‌ومير كودكان كمتر از پنج سال كاهش يابد. كشورهاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي در اين تلاش سهيم و عضو گشته‌اند.
جالب اينكه مطابق بند اول ماده 32 پيمان‌نامه، دولت‌هاي عضو، حق كودك را براي برخورداري از حمايت در برابر بهره‌كشي اقتصادي و انجام هر گونه كاري كه ممكن است خللي در تحصيل كودك ايجاد كند يا به سلامتي يا رشد جسمي، روحي، اخلاقي و پيشرفت اجتماعي او آسيب رساند، به رسميت مي‌شناسد. از چيزهايي كه در كشور ما به آن كم‌توجهي مي‌شود و براي مردم حساسيت بالايي ندارد، حقوق كودكان به‌ويژه كودكان كار است. خانواده‌هاي زيادي به‌خاطر فقر يا درماندگي سرپرست خانواده، كودكان خود را از تحصيل محروم داشته و به بازار كار روانه داشته‌اند و خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري بر جسم و روح كودكان وارد مي‌سازند.
با كمال تاسف برخي كارفرمايان بي‌رحم كه تنها به سود و درآمد خود مي‌انديشند، كودكان كار را با كمال بي‌رحمي به بيگاري مي‌كشند و نظارت درستي در اين راستا وجود ندارد. سال تحصيلي جاري به خاطر اينكه كلاس‌ها مجازي شد و خيلي از خانواده به خاطر فقدان مالي نتوانستند امكانات لازم را براي آموزش كودكان تهيه کنند، ناچار كودكان خود را روانه بازار كار كردند و كودكان به خاطر فشار روحي و محروميت از تحصيل، بعضا، مرگ را بر زندگي ترجيح دادند و دست به خودكشي زدند.
كمتر خانواده‌اي قادر است موبايل دست‌كم ده ميليون تومان يا لپ‌تاپ دست‌كم بيست يا سي ميليون تومان براي فرزند خود تهيه كند تا آموزش ببيند. پرسش مهم اين است كه پاسخگوي اين آسيب‌ها چه كس يا چه كساني هستند؟ تعليم و تربيت از جمله حقوقي است كه انسان در تمامي مراحل زندگي از بدو تولد تا مرگ بدان نيازمند است. فراهم كردن زمينه تعليم و تعلم بر عهده چه كس يا كدام نهاد است؟ خوشبختانه قانون اساسي عهده‌دار اين امر مهم را مشخص كرده است. اصل سي قانون اساسي در مورد آموزش و پرورش مي‌گويد: «دولت موظف است وسايل آموزش و پرورش رايگان را براي همه ملت تا پايان دوره متوسطه فراهم سازد».
محروميت از تحصيل يا خودكشي يك نوجوان منكري است كه بايد از هر حلقومي فرياد برآيد. چرا عالمان دين و متصديان امر در برابر اين مساله كه از هر منكري بالاتر است موضع رسمي ندارند؟ چرا منكرها جابه‌جا گشته و پديدآورندگان منكر جابه‌جا شده‌اند. محروميت از تحصيل يا خودكشي به خاطر فقر منكر نيست؟ درست است كه از لحاظ فقهي اگر كسي خودكشي كرد، قاتلي جز خودش وجود ندارد.
ولي از لحاظ اخلاقي و نگاه جامعه‌شناسانه بايد ديد چرا در جامعه رو به فزوني است؟ مانند اين است كه آمار طلاق هر سال افزايش يابد بعدا به ما بگويند كه اين طلاق‌ها شرعا صورت گرفته و هيچ كاري برخلاف فقه انجام نگرفته است. خوب، چرا آمار طلاق افزايش يافته است؟ هيچ نهادي پاسخگو نيست. ما به‌جاي اينكه مجرم را مجازات كنيم چرا نسبت به پيدايش پديده جرم نمي‌انديشيم؟ شايد براي اينكه انديشيدن كار دشواري است. چرا بايد كودك كار خودكشي كند. نهادهاي فرهنگي چرا علت اين حوادث را بررسي نمي‌کنند؟ چهل‌ودو سال از عمر انقلاب گذشته است.
سزاوار بود در اين دهه فجر عالمان و ناقدان در زمينه‌هاي مختلف در صدا و سيما حضور مي‌يافتند و اين بحث را مي‌گشودند كه ما در اين چهار دهه چه پيشرفت‌هايي و چه شكست‌هايي داشته‌ايم؟ به‌ويژه در زمينه آسيب‌هاي اجتماعي. براساس رقمي كه در لايحه بودجه سال1400آمده حدود هفت‌هزارميليارد تومان براي نهادهاي فرهنگي اختصاص يافته است، تقريبا هزار ميليارد تومان نسبت به سال گذشته افزايش يافته است. پاسخ دهند كه خروجي چه بوده است و اطلاع‌رساني کنند.
چرا بايد بخشي از اين پول‌ها هزينه از بين بردن فقر در خانواده‌هايي نگردد تا كودكان خود را به كارگاه‌ها نفرستند فلان دانشگاه يا موسسه‌اي كه داراي اسامي ارزشي است تا چه ميزان جامعه را به صفات ارزشي نزديك كرده است؟ هزينه كردن اين بودجه‌ها موضوعيت دقيقي ندارد. خودكشي يك نوجوان در بوشهر يا هر جاي ديگر همه ما را به‌ويژه دولت و نهادهاي مربوطه پاسخگو مي‌كند. عدالت اجتماعي و زدودن فقر و نابرابري از اهداف مهم انقلاب بود. اميدواريم دولتمردان و مسئولان به‌گونه‌اي بكوشند تا شاهد اين اتفاقات تلخ كه آتش به جان هر كسي مي‌افكند، نباشيم. به قول فردوسي خداوند كلاه افسري و شهرياري از آن جهت بر سر ما گذاشته تا گرگ‌هايي كه به جان مردم افتاده‌اند، بيرون كنيم.
بدان داد ما را كلاه بزرگ / كه بيرون كنيم از رمه ميش، گرگ
* محقق و پژوهشگر حوزه علمیه قم
انتهای پیام