غرب در تسخیر اندیشه‌های مولانا

بی‌شک جلال‌الدین محمد بلخی (604-672 ه.ق) از بلندآوازه‌ترین و بزرگترین شاعران عارف ایرانی است. کلام دلنشین و سبک گفتار مولانا چه در بیان حقایق عرفانی و چه در نقل داستان‌های دل‌انگیزش در مثنوی معنوی چندان اثرگذار بوده است که در فرهنگ و ادب و اندیشة سایر ملت‌ها نیز جایگاه رفیعی پیدا کرده است. شاید بتوان گفت در میان شاعران عارف ادب پارسی، مولانا بیشترین تأثیر را بر روی دیگر متفکران جهان داشته است. 

در پایگاه خبری تحلیلی معاصر شما را با برخی از مولوی‌پژوهان سرشناس غرب آشنا می‌سازیم.

از میان دانشمندان و مستشرقان بلندآوازة غرب می‌توان به ادوارد براون اشاره کرد. ادوارد براون، می‌گوید: «جلال‌الدین رومی بدون تردید بزرگترین شاعر عارف است که ایران بوجود آورده است و کتاب مثنوی او را باید یکی از آثار شعری بزرگ کلیة اعصار تاریخی بشمار آورد.» 

نخستین شخصی که مولانا جلال‌الدین را به جهان انگلیسی زبان معرفی کرد، رینولد آلن نیکلسون، محقق دانشگاه کمبریج بود که اولین ترجمة خود را در دهة 1890 از آثار مولانا ارائه کرد و سپس به ترجمة مثنوی معنوی پرداخت. نیکلسون ترجمة خود را  بین سال‌های (1925-1940) در هشت جلد به چاپ رساند. 

رینولد نیکلسون در ترجمة خود می‌گوید: «ترجمة من در پی همراه کردن صحت و هنر است. بنابراین نثر را انتخاب کرده‌ام. آشکار است که شعر انگلیسی نمی‌تواند تمام احساس کلامی شعر شرقی را بدون سقوط به قهقرای شعر بی‌مایه و مسخره خلق و منتقل کند و مترجم باید فقط به معنای نویسنده تکیه کند.»

آرتور آربری مستشرق شهیر انگلیسی می‌نویسد: « جهـان مغـرب زمـين كـم كـم قدرت نبوغ مولاي روم را درك مي‌كند و پرتو همت عـالي دانـشمنـدي فقيـد، مولانا منبع الهام و مايه سرور صاحب نظران اروپـا خواهـد گرديـد و مقـام او البتـه بـه  پايه‌اي خواهد رسيد كه هيچ شاعري تاكنون در ادبيات جهان بدان حد نرسيده است.» منتخبی از اشعار مولانا توسط آربری به انگلیسی ترجمه شد که یکی از بهترین مجموعه‌های شعری مولانا به زبان انگلیسی است. 

هرمان اته، مستشرق آلماني، مولانا را بزرگتـرين نويـسندة وحـدت وجـودي در تمام قرون مي‌داند. او همچنين دربارة مثنوي مي‌گويد: «كتاب مثنوي ـ كتاب اساسـي تمام قرون صوفيه ـ مملو است از انديشه‌هاي بلند و مشحون است به لطايف شعري در اولين درجه حسن كه در زباني بكلي سهل و ساده و بدون هـيچ گونـه تكلّـف و تـصنّع تـرقيم يافتـه است.» 

 برگسون، فيلسوف مشهور فرانسوي (متوفي 1341) و اسـتاد دانـشگـاه سـوربن فرانسه گفته: «مولانـا رومـي يكـي از بـزرگتـرين حكمـاي ايـران و مثنـوي او يكـي از مهمترين كتابهايي است كه نوع بشر تاكنون از خود بيادگار گذاشته است.» 

از دیگر مترجمان مشهور آثار مولانا اتو فون ملتسر (1881-1961) شرق‌شناس اتریشی است. او در سال 1994 با کمک بخش ادبیات تطبیقی دانشگاه گراتس و با عنوان «رومی، و گر تنهاست عاشق نیست تنها» منتشر شده است. این ترجمه که گزیده‌ای از دیوان شمس است، شامل سی  غزل است.

 از دیگر پژوهشگران و مترجمان آثار مولانا در قرن بیستم، خانم آنه ماری شیمل (1922-2003 م) است. شیمل در سال 1978 کتاب «من بادم و تو آتش» را به چاپ رساند. این اثر دربارة زندگی و آثار مولاناست. در ابتدای این کتاب آنه ماری شیمل به توصیف زیارت مرقد مولانا در قونیه و حال و هوای آن دیار، زندگی بهاء ولد و بیان شعری مولانا می‌پردازد. در بخش دیگر این کتاب، سماع درویشان و اهمیت این آیین بیان شده است. بزرگترین و با ارزش ترین اثر آنه ماری شیمل در مورد مولانا کتاب «شکوه شمس» است. این کتاب در شرح اندیشه‌ها و آثار مولاناست  که در سال 1979 به چاپ رسید. 

 

نویسنده: مریم شکوهی‌نیا