روایت عجیب از قرارداد گازی با اروپا

بعد از حمله روسیه به اوکراین این سوال مطرح شد که آیا اقدام پوتین بر روند مذاکرات هسته‌ای ایران اثر می‌گذارد؟ این سوالی است که مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا در پاسخ به آن به تجارت‌نیوز می‌گوید اعتماد به روسیه صفر شده و اعتماد در مذاکرات وین به کمترین حد خود رسیده است. او می‌گوید در مذاکرات دولت قبل هم روسیه قرار بود برای رفع تحریم‌های نفتی ایران کاری کند که انرژی لازم را نگذاشت. این بار هم که حمله به اوکراین، روند پرونده را پیچیده کرده. پشت پرده توافق هسته‌ای چیست؟ مشروح این گزارش را می‌خوانید:

آخرین گفتگوی تجارت‌نیوز در خصوص پرونده هسته‌ای ایران با شما، به خردادماه امسال بر می‌گشت. زمانی که انتظار می‌رفت مذاکرات به نتیجه برسد که نشد. ۹ ماه از آن زمان گذشته و دوباره ما در همان نقطه ایستاده‌ایم و هنوز توافق نهایی ایجاد نشده. مشکل اصلی چیست؟
در مذاکرات خرداد ماه، ایران انتظار داشت روسیه به روند مذاکرات شتاب بدهد. قرار بود روسیه برای رفع تحریم‌های افراد حقیقی و حقوقی و تحریم‌های نفتی ایران انرژی بیشتری بگذارد. اما این انرژی از طرف روسیه گذاشته نشد. البته مشکلات دیگری هم وجود داشت. مذاکرات کنونی وین شباهت‌های زیادی به مذاکرات خرداد ماه دارد اما من معتقدم شرایط رسیدن به توافق اکنون کمی پیچیده‌تر شده است.

دلیل این پیچیدگی، حمله روسیه به اوکراین است؟ چون به نظر می‌رسد از روز حمله روسیه به اوکراین، ادبیات مذاکرات تغییر کرده است.
دقیقا مشکل همین است. در پنج، شش روز گذشته، نگاه اروپا به پرونده ایران به کل تغییر کرده است. حالا اروپا در پرونده ایران با دو سوال اصلی مواجه شده. اول اینکه آیا ایران در ماجرای اوکراین، همراه پنهان روسیه بوده؟ اگر جواب این سوال مثبت باشد، یک مساله دیگر مطرح می‌شود. اینکه افرادی که در وین مذاکرات را پیش می‌برند، احتمالا تصمیم‌گیر اصلی نیستند و ممکن است تصمیم‌‌گیران اصلی در تهران سیاست دیگری داشته باشند.

تا قبل از این ماجرا، نگاه اروپا به ایران این گونه بود که ایران کشوری است که در منطقه تحرکاتی دارد که برای اروپا خوشایند نیست. اما حالا این نگاه ایجاد شده که مبادا ایران به شمشیر مسکو در منطقه تبدیل شده باشد.

در پنج، شش روز گذشته، نگاه اروپا به پرونده ایران به کل تغییر کرده است. اروپا با دو سوال مواجه شده. اول اینکه آیا ایران در ماجرای اوکراین، همراه پنهان روسیه بوده؟ اگر جواب این سوال مثبت باشد، احتمالا افرادی که در وین مذاکرات را پیش می‌برند، تصمیم‌گیر اصلی نیستند.

روایت عجیب از قرارداد گازی با اروپا
اروپا بر چه اساسی چنین نگاهی دارد؟
در سومین روز ورود روسیه به اوکراین، روسیه رسما اعلام کرد صادرات گاز خود به اروپا را قطع می‌کند. این تهدید روسیه، سبب شد آلمان اعمال تحریم‌های جدید علیه روسیه را فعلا متوقف کند. آن زمان بود که در گفتگوهای میان اروپای ۳ یک گمانه جدی مطرح شد. آن هم این بود که شاید ایران چند سال قبل «دانسته» از بازار گاز اروپا خارج شده تا توان مسکو برای افزایش فشار روی اروپا را بیشتر کند. در این گمانه ممکن است ایران به مسکو کمک کرده باشد تا از طریق ابزار انرژی اروپا را فلج کند و اروپا نتواند در برابر کمپین اشغال اوکراین عکس‌العمل نشان ندهد. در این نگاه، ایران با کمک روسیه عملا زمستان اروپا را به یک برزخ یخ‌زده تبدیل کرد.

در این نگاه، ایران از بازار گاز اروپا کنار رفته. این در حالی است که امریکا صادرات نفت و گاز انرژی ایران را تحریم کرده است. دولت ایران چندین سال است که با کسری بودجه شدید مواجه است. چرا در این شرایط سخت اقتصادی ایران باید خودش را از بازار گاز کنار بکشد؟ آن هم در شرایطی که می‌دانیم اگر ایران سهم گاز خود را استخراج نکند، کشورهای همسایه استفاده می‌کنند.
در ماه می ۲۰۱۶ قرار شد چند شرکت اروپایی از جمله رویال داچ شل با ایران قراردادهای بلندمدتی در حوزه انرژی و به خصوص گاز منعقد کنند. هیات‌هایی برای مذاکره به ایران آمدند. قرار بود اروپا در حوزه انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری هم به نفع ایران بود و منابع ارزی زیادی برای ایران داشت و هم به اروپا اجازه می‌داد انحصار روسیه در حوزه گاز را بشکند.

اما ناگهان روند ماجرا تغییر کرد و در اگوست ۲۰۱۶ تهران شرایط عجیبی برای ادامه همکاری وضع کرد. شرایط ایران به گونه‌ای بود که نشان می‌داد تمایلی برای این همکاری ندارد.

آن زمان در فرانکفورت جلسه‌ای برای بررسی نتایج همکاری با ایران برگزار شد که طرف اسپانیایی گفت با توجه به تماسی که با مادرید داشتم ما از این پروژه خارج می‌شویم. چون مشخص است که ایران چنین همکاری دو طرفه‌ای را نمی‌خواهد. گویا ایران در این ماجرا دنباله‌روی روسیه است.

یعنی قرار بود اروپا در مقابل تحریم آمریکا بایستد؟
اروپا در موارد زیادی تسلیم تحریم‌های خزانه‌داری آمریکا شد. اما درباره گاز نه. امریکا هم پذیرفته بود که ورود ایران به گاز اروپا ، هم برای ایران مثبت است و هم برای امنیت انرژی اروپا. ما عین این تجربه را سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ هم داشتیم. علیرغم تحریم‌های نفتی ایران، آمریکا در این سال‌ها به کره جنوبی و ژاپن اجازه داد که به خرید نفت خود از ایران ادامه دهند. در سال ۲۰۱۶ هم اروپا تمایل داشت با ایران همکاری کند. هم آمریکا قبول کرده بود. ایران این قرارداد را نپذیرفت.

در ماه می ۲۰۱۶ قرار بود اروپا در حوزه انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری هم به نفع ایران بود و منابع ارزی زیادی برای ایران داشت و هم به اروپا اجازه می‌داد انحصار روسیه در حوزه گاز را بشکند. اما ناگهان تهران شرایط عجیبی برای ادامه همکاری وضع کرد و نشان داد تمایلی برای این همکاری ندارد.

ضرر ۲۳ میلیارد دلاری روسیه به ایران
از سال ۲۰۱۶ تاکنون ایران با وجود کاهش شدید درآمدها و محدودیت ارزی، حاضر به پذیرش فروش گاز خود به اروپا نشده تا با روسیه برای فشار وارد کردن به اروپا همراهی کند؟ چنین همراهی باید برای تهران منافع سیاسی یا اقتصادی داشته باشد. ایران چه نفعی از این همراهی برده؟
پرسش شما چند لایه دارد. یکی از مواردی که در سوال شما وجود دارد این است که آیا ایران می‌دانسته و با آگاهی با پروژه روسیه همکاری کرده است یا نمی‌دانسته؟
من نمی‌توانم پاسخ دقیقی به این سوال بدهم. اما به ماجرایی اشاره می‌کنم که شاید جواب شما را بدهد. من چهار سال قبل با یکی از مسئولان ارشد ایران در برلین نشستی داشتم. در آن نشست این مساله مطرح شد که موارد بسیار زیادی درباره روابط ایران با چین و روسیه وجود دارد که ممکن است دولت از آن بی‌خبر باشد.

چون احتمالا هسته سخت قدرت در تهران این موارد را مدیریت می‌کند و در جریان آن است. به خصوص مسائلی که به موارد راهبری و اساسی مربوط می‌شود. من نمی‌دانم ایران دانسته همراه روسیه شده یا نه. اما اروپا مدعی است ایران این همراهی را دارد.

شما می‌گویید این همراهی چه نفعی برای ایران داشته؟ این یک پرسش خوب است که ایران باید به آن جواب بدهد. اما من هر چه نگاه می‌کنم به جواب مشخصی نمی‌رسم.

ایران می‌تواند در برابر این همراهی و امتیازهایی که به روسیه می‌دهد، دو دسته همراهی از روسیه بخواهد. یکی همراهی اقتصادی و دیگری شاید نظامی. اما هر کدام را که نگاه کنیم مصداقی از همراهی روسیه پیدا نمی‌کنیم.