معماری جدید امنیتی در اروپا

دنیای اقتصاد- کمتر از یک‌سال پس از اولین درخواست عضویت، فنلاند (تا امروز) به آخرین کشوری تبدیل شد که هفته‌‌ گذشته به ناتو ملحق شد و با توجه به سابقه‌‌ عدم‌تعهد این کشور شمال اروپا، الحاق آن امری قابل‌‌‌توجه است. قبل از حمله‌‌ روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه‌‌ ۲۰۲۲، افکار عمومی فنلاند به‌‌‌شدت طرفدار خروج از سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بود. اما پس از شروع جنگ اوکراین، اکثر فنلاندی‌‌‌ها دیدگاه خود را تغییر دادند و ورود کشور خود به این نهاد نظامی را برای به حداکثر رساندن امنیت ملی خود ضروری دانستند.

گسترش دوباره‌‌ ناتو باعث تقویت روحیه در اوکراین و همچنین در سایر کشورهای اروپای مرکزی و شرقی می‌شود که تهدید بزرگ روسیه را درک می‌کنند. «جان ففر»، مدیر سیاست خارجی موسسه‌‌ مطالعات سیاسی، به الجزیره گفت: «الحاق فنلاند و در نهایت سوئد از پیامدهای ناخواسته -اما مطمئنا غیرمنتظره- حمله‌‌ روسیه به اوکراین است.» از زمانی که درگیری آغاز شد، اعضای این اتحاد پیوند نزدیک‌‌‌تری با هم یافتند و مرتبا شعار خود را تکرار می‌کنند که درهای ناتو به روی کشورهایی که الزامات آن را برآورده می‌کنند باز است.

«ادوارد هانتر کریستی»، پژوهشگر ارشد سابق موسسه‌‌ امور بین‌الملل فنلاند، به الجزیره گفت، این اقدام فنلاند «ثابت می‌کند که می‌‌‌توان یک بحث ملی درباره‌‌ پیوستن به ناتو داشت، در حالی که جنگی در همین نزدیکی‌‌‌ها رخ می‌دهد... و در واقع [کشورهای جدیدی] به ناتو می‌‌‌پیوندند.» وی افزود که این تحول باعث ایجاد همسویی بیشتر بین ناتو و اتحادیه‌‌ اروپا از نظر هماهنگی سیاست‌‌‌ها می‌شود، آن هم در حالی که جنگ اوکراین ادامه دارد. در واقع، اکنون تنها پنج عضو اتحادیه‌‌ اروپا عضو ناتو نیستند: اتریش، قبرس، ایرلند، مالت و سوئد. شکی نیست که روابط دوجانبه‌‌ فنلاند و روسیه وارد دوره‌‌ جدیدی شده است. مسکو اکنون هلسینکی را بخشی از ائتلافی می‌‌‌بیند که روسیه را تهدید می‌کند و با هشدار درباره‌‌ «اقدامات متقابل» واکنش نشان می‌دهد. سرگئی شویگو، وزیر دفاع، نیز خطر تشدید تنش را تکرار کرد.

کریستی می‌‌‌گوید: «برای روسیه، توسعه‌‌ ناتو یک شکست بزرگ در زمینه‌‌ استراتژیک و سیاست خارجی است، زیرا این یک رأی بی‌‌‌اعتمادی قوی و عمومی به روسیه است. کشورهای همسایه‌‌ روسیه نمی‌‌‌توانند اعتمادی به مسکو داشته باشند و حرکت آنها در جهت ناتو این مساله را روشن می‌کند.» اما با توجه به همکاری طولانی‌‌‌مدت ناتو و هلسینکی و اینکه بعید به نظر می‌رسد روسیه به فنلاند حمله کند، برخی کارشناسان معتقدند که «مسکو همه‌‌‌اش حرف و بلوف است.»

«آناتول لیون»، پژوهشگر ارشد موسسه‌‌ کوئینسی برای حکمرانی مسوولیت‌پذیرانه، به الجزیره گفت: «روسیه تاکنون کاملا آرام به الحاق فنلاند واکنش نشان داده است. فنلاند همیشه در واقع بخشی از غرب بود. این کشور هیچ اقلیت روسی ندارد، روسیه هم ادعای ارضی علیه فنلاند ندارد.» کارشناسان معتقدند که اگر نیروها و هواپیماهای ایالات‌‌‌متحده در آنجا مستقر شوند، نگرش مسکو نسبت به فنلاند تغییر خواهد کرد. اما حتی در این صورت، به گفته‌‌ لیون، «هیچ خطری برای حمله‌‌ مستقیم روسیه به فنلاند وجود نخواهد داشت؛ مگر در چارچوب جنگ عمومی بین ناتو و روسیه.» بااین‌‌‌حال، در چنین جنگی، فنلاند یک گزینه‌‌ فرعی خواهد بود. واکنش شدید روسیه به پیوستن فنلاند به ناتو بعید است، اما می‌‌‌توان انتظار داشت که مرزهای فنلاند و روسیه تا پایان سال ۲۰۲۳ نظامی‌‌‌تر شود. به تعبیر کریستی که گفت کرملین به درک وضعیت همه‌‌ همسایگان اروپایی روسیه ادامه می‌دهد، اروپا «شاهد سیاست خصمانه‌‌‌تر [روسی] در قبال فنلاند و در منطقه‌‌ دریای بالتیک به‌‌‌عنوان بخشی از جست‌وجوی دائمی برای مناطق احتمالی آسیب‌‌‌پذیر به‌‌‌عنوان قطعه‌‌‌های روی صفحه شطرنج که مایل است آنها را مجبور یا دست‌‌‌کاری کند خواهد بود.»

تغییر فنلاند گویای معماری جدید امنیتی اروپاست که در آن فضای ژئوپلیتیکی کشورهای «منطقه‌‌ خاکستری» مانند اتریش، مالت، ایرلند، صربستان و سوئیس در حال کاهش است. کریستی به الجزیره گفت: «کشورهای منطقه نمی‌‌‌خواهند در وضعیت نامشخصی قرار بگیرند که می‌‌‌تواند روسیه را به اقدامات نئوامپریالیستی وسوسه کند؛ مانند اقداماتی که علیه اوکراین و با خشونت کمتر علیه بلاروس یا مولداوی انجام داد.» او گفت که مثال فنلاند «یک سیگنال واضح است مبنی بر اینکه در سراسر اروپای شرقی، از شمال تا جنوب، هر کشوری که از نظر جغرافیایی به روسیه نزدیک است، خواهان محافظت در برابر تجاوز احتمالی روسیه است.» با عضویت فنلاند -و احتمالا بعدها سوئد- نقطه‌‌ کانونی این ائتلاف اندکی به‌‌‌سوی شمال در حال تغییر است. به گفته‌‌ ففر، این تغییر «شاید تاثیر کمی بر اوکراین داشته باشد اما تاثیر عظیمی بر نزاع روزافزون بر سر امنیت و منابع در منطقه‌‌ قطبی خواهد داشت.»