یوسف مولایی*: پروتکل الحاقي، استانداردها يا سازوکارهايي بيشتر از آن چيزي است که به طور متعارف براي رصد کردن اعمال مي‌شود. از جمله مثلا بازرسي‌هاي سرزده و ايجاد امکاناتي براي بازرسان از قبيل ويزاي طولاني‌مدت يا امکان بازديد از جاهايي که به عنوان محل فعاليت اعلام مي‌شود.
درحقيقت اگر پروتکل الحاقي نباشد، اين بازرسي‌ها و بازديدها محدود و در حد متعارف است و پروتکل الحاقي از حد متعارف بالاتر است؛ به همين دليل پذيرش آن داوطلبانه است. البته براي ايران به ظاهر داوطلبانه است ولي عملا چون بخشي از سيستم يا نظام اعتمادسازي براي فعاليت هسته‌اي بود، به نوعي خيلي هم داوطلبانه نبود.
اگر ايران پروتکل الحاقي را اعمال و اجرا نکند، نظام و نهاد برجام از هم مي‌پاشد، چون بخشي از مرکزيت و محوريت برجام است. به نظر مي‌رسد در تاريخ سررسيد اعلامي ايران و توقف اجراي پروتکل الحاقي، شاهد عکس‌العمل‌هاي تندي از طرف کشورهاي مختلف مخصوصا پنج عضو دائم شوراي امنيت و اعضاي برجام يعني 1+4 فعلي مطرح خواهد شد. ايران شديدا مورد انتقاد قرار خواهد گرفت و کشورهاي 1+4 که در برجام مانده و مي‌خواهند آمريکا را به بازگشت به برجام ترغيب کنند، ممکن است به سمت يکصداشدن با آمريکا براي اعمال فشارها و تحريم‌هاي بيشتر سوق پيدا کنند.
با اينکه هدف ايران از خروج يا معلق کردن پروتکل الحاقي فشار بيشتر به آمريکاست تا شرايط ايران را که لغو تحريم‌هاست بپذيرد ولي چنين بستري در جامعه جهاني فراهم نيست که فشارهاي ايران بتواند نتيجه‌اي که دنبال مي‌کند و هدفي که موردنظرش هست را محقق کند و احتمال زيادي دارد که برعکس جواب دهد و دنيا به اين نتيجه برسد که ايران از اين مسير نمي‌تواند مهار شود و به سمت اقدامات شديدتري از طريق اجماع جهاني بروند. دراين‌صورت بلافاصله احتمال دارد که آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم اطلاعيه دهد و حرکت ايران را محکوم و گوشزد کند که کار خطرناکي است.
احتمالا شوراي حکام آژانس بين‌المللي جلسه اضطراري تشکيل دهند و شايد هم آمريکا خواهان تشکيل جلسه شوراي امنيت شود تا اين موضوع را مجددا مورد بررسي قرار دهد. آمريکا ممکن است به عنوان عکس‌العمل بخواهد قطعنامه 2231 دور خارج شود و حداقل به ديگران پيشنهاد خواهد کرد که مانند خودش به شرايط قبل از برجام بازگردند و بقيه کشورها هم ترغيب کند تا نظام تحريم‌هاي سازمان ملل و اتحاديه اروپا و غيره هم فعال شود و در اين‌صورت ايران شرايط مطلوبي به دست نخواهد آورد.
البته اميدوارم هدفي که ايران دنبال مي‌کند از اين مسير، تحقق يابد ولي با توجه به فضاي بين‌المللي و موضع‌گيري کشورهاي مختلف چندان خوش‌بين نيستم. واقعيت اين است که همه کشورهاي دنيا غير از اسرائيل بازگشت دوباره ايران و آمريکا به اجراي برجام را دنبال مي‌کنند تا اختلافاتشان در رابطه با فعاليت هسته‌اي ايران حل و فصل شود. چون اين يک موضع امنيتي است که به امنيت کل جهان مرتبط است و مي‌تواند مخصوصا در منطقه تنش‌ها را بالا ببرد.
لذا همه کشورها دارند به نوعي تلاش مي‌کنند که اين اتفاق بيفتد ولي از آن طرف آنقدر اين موضوع پيچيده شده و گره خورده و ايران مي‌خواهد آمريکا گام اول را براي لغو تحريم‌ها بردارد و آمريکا مي‌خواهد ايران اول به صورت کامل، تعهدات برجامي را اجرا کند و با اينکه خواست آمريکا غيرمنطقي است ولي چون در موضع قدرت است، مي‌خواهد که اين اتفاق بيفتد. کشورهاي مختلف هم مي‌خواهند راهي پيدا کنند که اين دو نظر به هم نزديک و مکانيزمي پيدا شود که به صورت گام به‌گام دوباره برجام احيا شود.
در اين ميان مشکل اين است که نه آمريکا به‌طور دقيق از قدرت منطقه‌اي و امکانات ايران باخبر است و درست ارزيابي مي‌کند و نه ايران به‌طور صددرصد مي‌تواند محاسبه و پيش‌بيني کند که آمريکا که قدرت برتر جهان است با متحدانش چقدر امکانات و نيرو دارد که بتواند اعمال و اقدامات ايران را خنثي کند و در مسيري که خودش مي‌خواهد ايران را هدايت کند.
اکنون دو طرف در مرحله ارزيابي هستند و در چنين شرايطي واقعا ممکن است اتفاقات زيادي بيفتد، خصوصا اينکه هنوز دولت آقاي بايدن خيلي به آن صورت مستقر نشده و نمي‌تواند به اين مسائل به‌سرعت رسيدگي کند. از طرفي هم تحت فشار اپوزيسيوني است که به ترامپ راي داده و متحدان منطقه‌اي آمريکا اعم از عربستان، اسرائيل و کشورهاي عربي هم آمريکا را بيشتر ترغيب مي‌کنند که کوتاه نيايد و انعطاف نشان ندهد. درحقيقت مساله بسيار پيچيده‌اي است و اگر محاسبات ايران دقيق از آب درآيد، عايدات زيادي به‌خصوص در حوزه اقتصادي و روابط بين‌الملل نصيب ما خواهد شد.
*استاد دانشگاه
انتهای پیام