حریم باغ گیاه‌شناسی ملی در ایران

به گزارش معاصر، در ایران نیز مطابق با رویه انجام‌گرفته در سایر کشورها، حریم باغ ملی گیاه‌شناسی در سال 1401 تصویب شد.

براساس ضوابط و مقررات حفاظتی عرصه و حریم باغ گیاه‌‌شناسی ملی ایران، مصوب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، ضلع شمالی باغ گیاه‌شناسی در جنوب اتوبان شهید همدانی جزء حریم باغ بوده و انجام یا صدور مجوز هرگونه عملیات عمرانی و اجرائی نظیر ساخت‌وساز، نوسازی، گواهی پایان کار ساختمان و نظایر آن بدون استعلام و کسب مجوز از وزارت ممنوع است و حداکثر ارتفاع مجاز ساخت برای کاربری‌های مجاز در این محدوده با رعایت سایر ضوابط حریم 15 متر تعیین شده است.

همچنین طبق ماده (۵۶۰) قانون مجازات اسلامی «هرکس بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی کشور، یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام‌شده از سوی سازمان مذکور در حریم آثار فرهنگی-تاریخی مذکور در این ماده مبادرت به عملیاتی کند که سبب تزلزل بنیان آنها شود، یا درنتیجه آن عملیات به آثار و بناهای مذکور خرابی یا لطمه وارد آید.

علاوه ‌بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارت وارده به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود».

پیامدهای زیست‌محیطی عدم  رعایت  حریم

۱. تغییر غیرطبیعی دما به دلیل افزایش بیش از حد سطوح ساختمانی

۲. کاهش وزش باد در سطح شهر، افزایش موضعی سرعت باد در خیابان‌هایی که در جهت باد غالب قرار گرفته‌اند

۳. تغییر در مسیر چرخش هوای شهر

۴. جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و سایه‌افکنی بر نواحی مجاور

۵. افزایش تراکم ساختمانی و به تبع آن تراکم جمعیتی ناشی از بلندمرتبه‌سازی و در نتیجه تأثیرپذیری تأسیسات شهری مرتبط با عوامل زیست‌محیطی شامل آب (آب آشامیدنی و سطحی)، پسماند و نحوه مدیریت آن و همچنین مدیریت فاضلاب شهری

۶. تأثیر بر نشست زمین و عواقب ناشی از آن

تأثیرات فوق در صورت همجواری ساختمان‌های بلندمرتبه با باغ‌های گیاه‌شناسی می‌تواند پیامدهای ناگواری نظیر کاهش شدید سفره‌های آب زیرزمینی منطقه و باغ، خزان زودرس گونه‌های گیاهی به دلیل کاهش وزش باد و جریان‌های خنک‌کننده، تشکیل جزایر حرارتی و افزایش دما در میکروکلیماهای باغ و خشکیدگی گیاهان حساس و نیمه‌حساس، افزایش میزان و گستره گردوغبار، اخلال در تبادل گازی و فتوسنتز و بروز ضعف در گیاهان، افزایش اآلودگی‌های صوتی و درنتیجه کوچ و نابودی جانوران موجود در این اکوسیستم، به‌هم‌خوردن تعادل نوری و اکولوژیکی و در نهایت زوال درختان، نفوذ پساب یا فاضلاب شهری به خاک، آلوده‌سازی آب و خاک در دسترس گیاهان و نابودی منظر را به همراه داشته باشد.

تأثیرات رعایت‌نشدن حریم  بر  شهرسازی و منظر  باغ ملی گیاه‌شناسی

باغ ملی گیاه‌شناسی ایران با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فردی ‌که دارد، نقش بی‌بدیلی در تشکیل ساختار، بافت و سیمای شهری راستای غربی کلان‌شهر تهران دارد.

به‌ویژه آنکه در یک نگرش تجربه‌گرا از منظر شــهری، پهنه مزبور قابلیت آن را دارد تا به عنوان یکی از ساخت‌مایه‌های اصلی فضاسازی به کار گرفته شود. با توجه به امتداد شریان‌های بزرگراهی متعدد با حجم آمدوشد بسیار بالا، بیشینه توده‌گذاری بناها و تراکم ساختمانی ویژه در منطقه ۲۲ و تمرکز شدید فعالیت در منطقه ۲۱، باغ ملی گیاه‌شناسی ایران در واقع بخش جاندار ساخت کالبدی دهلیز تهران- کرج است و در هماهنگی با بخش بی‌جان کالبد شهر، ساختار سیمای شهری بهینه در این محدوده را شکل می‌دهد.

درصورتی‌که خدشه‌ای به منظر این پهنه وارد شود، باغ ملی گیاه‌شناسی فاقد نقش لبه‌ای و تفکیک‌کننده فضاهای شهری و آراستگی شبکه عبور و مرور خواهد بود.

از سوی دیگر، قرارگیری پهنه باغ ملی گیاه‌شناسی ایران در متن توده‌های بلندمرتبه، متراکم و ناموزون بخش میانی منطقه ۲۲، ضمن نقش تعدیل‌کننده تراکم ساختمانی، در جایگاه یک پیونددهنده منطقی بین الگوهای پیشــین، زمان حال و سیمای آتی ایفای نقش می‌کند.

بی‌توجهی به محدوده بلافصل آن و عدم در نظر گرفتن حریم در روند توسعه اراضی پیرامون آن منجر به افت کمی و کیفی خوانایی، نمایانی و هویت‌بخشی منظر آن خواهد شد. باغ ملی گیاه‌شناسی ایران ضامن استقرار و بقای یکپارچگی بصری و ساختاری محیط شهری مدخل کلان‌شهر تهران است و به نوعی میراث زنده از گذشته و تجلی آینده محسوب ‌می‌شود.

در طراحی منظر، عوامل دخیل به طور پیوسته در حال تغییر هستند و علاوه بر اینکه باید با استفاده از ترکیبات مختلف عناصر، اشکال، رنگ‌ها و بافت‌های گوناگون به صورت سه‌بعدی صورت سامان‌مند را به تصویر کشید بعد چهارم هم اهمیت می‌یابد.

ازاین‌رو، بی‌توجهی‌ به‌ بعد زمان در فرایند نیل به خوانایی محیط می‌تواند به مشکلات جبران‌ناپذیری منجر شود. مداقه در روند گسترش و پابرجایی باغ‌های گیاه‌شناسی حاکی از آن است که گستره‌ای که این فضای سبز پهنه‌ای را در خود جای داده، پس از پایان فرایند بنیان نیز به واقع هنوز تکمیل نشده و تنها در طول زمان است که به شکل نهایی خود دست پیدا می‌کند و هویت خود را باز می‌نمایاند.

با توجه به اینکه درختان و گیاهان باغ ملی گیاه‌شناسی ایران، دارای تنوع زیادی در بافت، شکل و رنگ هستند؛ از این رو هسته مرکزی بوم‌شناختی یک چشم‌انداز را رقم می‌زند و علاوه بر جنبه‌های زیبایی‌شناسی، منفک‌کننده کاربری‌های مختلف و از بین برنده سیمای نامطلوب عوامل مصنوع هستند.

در شرایطی که ساختمان‌های بلندمرتبه و توده‌های فشرده بناهای سیمانی و فولادی، نمایانی این پهنه سبز ارزشمند را از بین ببرند، امکان خلق و تأکید بر توجه و نگاه به عناصر طبیعی که در به نظم کشیدن سیمای محیط، تأثیر روان‌شناختی دارد، از بین می‌رود.