بررسی یک احتمال برای سانحه تلخ سقوط هلیکوپتر

به گزارش معاصر، بعد از سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی، وجود یک پایگاه جاسوسی اسرائیل در مرز ایران و آذربایجان، توجه تحلیلگران را به خود جلب کرده است. این پایگاه دقیقا در کجا قرار دارد و چند کیلومتر با محل سقوط بالگرد رئیس جمهور فاصله دارد؟

بهمن ماه سال ۱۳۹۰ روزنامه تایمز انگلیس گزارش داده بود: «یک عامل موساد در آذربایجان، وجود یک پایگاه اطلاعاتی در نزدیکی مرز ایران را تایید کرده و گفته باکو مرحله اولیه و اساسی، برای فعالیت های جاسوسی و اطلاعاتی است. این فرد با نام “شیمون” که مدعی است از عوامل آژانس جاسوسی اسرائیل در آذربایجان است، در گفتگو با روزنامه تایمز با تایید وجود چنین پایگاه جاسوسی در باکو گفته: تعداد زیادی از عوامل موساد در خارج از این پایگاه در حال فعالیت هستند.»

اگرچه آن زمان برخی تحلیلگران بر این اعتقاد بودند که اسرائیلی ها با پخش این گزارش اهداف راهبردی و سیاسی ویژه ای را دنبال می کنند و در صدد القای وسعت نظارت بر برنامه هسته ای ایران هستند اما شواهد دیگر از جمله همکاری تسلیحاتی اسرائیل و جمهوری آذربایجان در جنگ غزه و قبل تر از آن در جنگ آذربایجان و ارمنستان نشان داد، اتحاد دو کشور در حوزه های راهبردی به هم یکدیگر گره خورده است.

این گزارش در حالی بود که در دهم مهرماه ۱۴۰۲ نیز جزئیات تازه ای از ایجاد پایگاه جاسوسی اسرائیل در مرز ایران و آذربایجان در یک شبکه ترکیه مطرح شد و کارشناس ترکیه ای، محل این پایگاه را در شهرستان زنگلان – Zangilan – اعلام کرد.

زنگلان ۴۵۲۰۰ نفر جمعیت دارد و یکی از ۶۶ منطقه جمهوری آذربایجان است که در جنوب غربی این کشور واقع شده و متعلق به منطقه اقتصادی زنگزور شرقی است که همزمان در بخش شمالی رودخانه ارس واقع شده و با ارمنستان و ایران مرز مشترک دارد.

چه آنکه در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۰، الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان، اعلام کرد که نیروهای نظامی آذربایجان برخی از شهرک ها در منطقه زنگلان، را بازپس گرفته اند. در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۰ اعلام شد که شهرک مینجیوان و ۱۲ روستای دیگر شهرستان زنگلان بازپس گرفته شده است. در ادامه نیز مقامات آذربایجانی از تصرف ۱۳ روستای دیگر و شهرک اغبند در منطقه زنگلان در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۰ اعلام کردند.

محاسبات نشان می دهد فاصله شهرستان زنگلان جمهوری آذربایجان با روستای اوزی ورزقان ایران و منطقه جنگلی دیزمار که محل سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی بوده ۲۳۴ کیلومتر است. زنگلان با محل افتتاح سد قیزقلعه‌ که ابراهیم رئیسی به همراه علی اف در آن حضور داشت نیز ۱۸۶ کیلومتر فاصله دارد.

ماجرای سه فروند هرمس-۹۰۰ اسرائیلی در باکو 

پیشتر نیز پایگاه تحلیلی خبری “تحولات جهان اسلام” با انتشار تصویری ماهواره‌ای (مربوط به اسفند ماه ۱۴۰۱) از پایگاه نظامی باکو در فرودگاه شهر یولاخ نشان داد که دست کم یک فروند پهپاد هرمس-۴۵۰ و سه فروند هرمس-۹۰۰ اسرائیلی در این پایگاه مستقر شده است.

گفتنی است این پایگاه در ۲۶۵ کیلومتری غرب شهر باکو قرار دارد و فاصله آن تا مرزهای ایران (پارس‌آباد) حدود ۱۲۵ کیلومتر است. کارشناسان روابط بین الملل معتقدند اگر همکاری جمهوری آذربایجان با اسرائیل نبود، امکان پیروزی آذربایجان بر ارمنستان در بازپس گیری روستاهای مورد مناقشه تحت کنترل این کشور وجود نداشت.

از سوی دیگر گزارش‌های متعددی وجود دارند که می‌گویند احساسات ضدیهودی در ارمنستان مسیحی بیشتر از آذربایجان عمدتا مسلمان‌نشین است. برخی تحلیلگران این را به گرایش‌های اسلام‌گریزانه و سکولار حکومت علی‌اف در جمهوری آذربایجان، در برابر نفوذ عمیق کلیسای حواریون ارمنی در سیاست ارمنستان نسبت می‌دهند.

حمایت قاطع اسرائیل از آذربایجان در منازعه اخیر قره باغ

ارمنستان نخستین کشور در جهان است که در قرن چهارم میلادی بطور رسمی مسیحیت را قبول کرد، و خوانش قرون وسطایی از مسیحیت که در آن احساسات ضد یهودی در آن وجود دارد (اعتقاد یهودیان همچون همدستان قتل مسیح الهی) در این کشور طرفدار دارد.

این موضوع و برخی عوامل دیگر سبب شده در منازعه اخیر قره باغ، اسرائیل عملا در کنار جمهوری آذربایجان قرار گیرد و درمقابل ارمنستان بجنگد.

به همین دلیل اسرائیل چهل درصد نفت خام مورد نیازش را از آذربایجان وارد کرده و مهم‌ترین صادرکننده جنگ‌افزار به آذربایجان است. صادرات جنگ‌افزار اسرائیل به آذربایجان نیز شامل موشک، سیستم رادار، مهمات و به خصوص پهپاد می‌شود.

ارتش آذربایجان در جنگ قره باغ علیه ارمنستان از پهپادهای ساخت اسرائیل، به طور مشخص پهپادهای انتحاری هاروپ، استفاده کرد.

استفاده از این پهپادهای پیشرفته دست بالا را در میدان رزم به آذربایجان می‌داد و البته باعث اعتراض شدید، ولی ناموثر، مقام‌های ارمنستان شد.

در ماه ژوئن سال ۲۰۰۹ در جریان سفر شیمون پرز به آذربایجان نیز قرارداد ساخت کارخانه تولید پهپاد به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار به امضا رسید و از سال ۲۰۱۱ کار این مجتمع تولیدی پهپاد اسرائیلی آغاز شد.

تولید پهباد در آذربایجان

در حال حاضر در آذربایجان تولید پهپادهای Orbiter (محدوده عمل تا ۵۰ کیلومتر و هزینه هر فروند، حدود ۶۰۰ هزار دلار) آغاز شده و مونتاژ پهپاد Aerostar (محدوده عمل تا ۲۰۰ کیلومتر و هزینه هر فروند یک و نیم تا ۲ میلیون دلار) در حال انجام است.

تولید این نوع پهپادها از سوی شرکت مشترک وزارت دفاع آذربایجان Azad Systems و شرکت اسرائیلی Aeronautics efense Systems راه اندازی شده است.

در حال حاضر پهپادهای فوق سبک و تا حدی غیر قابل رویت (با موتور الکتریکی) Orbiter که در آذربایجان با همکاری متخصصین اسرائیلی مونتاژ شدند، در مرزهای آذربایجان با قره باغ و ایران به انجام عملیات مشغولند.

همچنین در امر نظارت و مونیتورینگ، پهپادهای نوع Hermes-۴۵۰ UAVs استفاده می‌شوند که ۱۰ فروند از آن را آذربایجان طی سال‌های ۲۰۰۹-۲۰۱۲ از شرکت اسرائیلی Israel’s Elbit Systems خریداری کرده است.

برخلاف پهپادهای نوع Aerostar و Orbiter که از ایستگاه زمینی قابل کنترل هستند، پهپاد Hermes-۴۵۰ UAVs دارای سیستم ناوبری ماهواره‌ای GPS است؛ یعنی از طریق فضا، تمامی تصویربرداری‌های Hermes را ناظر بیرونی (ناظری که فراتر از محدوده پروازی این پهپادها حضور دارد) نیز می‌تواند مورد استفاده قرار دهد.

چه آنکه با وجود آنکه پهپاد Hermes-۴۵۰ به طور کامل از مواد کامپوزیت ساخته شده و شناسایی آن را توسط سیستم‌های دفاع ضد هوایی مشکل می‌کند.

در نتیجه گسترش این همکاری‌ها و به وجود آمدن اعتماد بین دو کشور که حضور نتانیاهو در آذربایجان آن را تقویت کرد، جمهوری آذربایجان هم‌اکنون پیشرفته‌ترین تجهیزات نظامی روز را از اسرائیل را دریافت می‌کند، تجهیزاتی که تنها در انحصار اسرائیل قرار دارند.

اسرائیل با حضورش در آذربایجان چه می‌خواهد؟

اما آنچه تاکنون توانسته حضور پایگاه های جاسوسی اسرائیل را در مرز ایران و آذربایجان توجیه کند، مسیر انتقال نفت آذربایجان به اسرائیل خط لوله استراتژیک باکو-تفلیس- جیحان است که نفت جمهوری آذربایجان را به مدیترانه شرقی منتقل می‌کند و از مسیر کشورهای گرجستان و ترکیه عبور می کند.

چه آنکه اگر این خط لوله از ایران بجای گرجستان می‌گذشت، مسیرش کوتاه‌تر می‌شد. بنابراین اسرائیل با حضور در جمهوری آذربایجان می‌خواهد امنیت خط انتقال انرژی‌های نفتی و گازی آذربایجان به سمت خود را تضمین کند و بدین ترتیب امنیت انرژی خود را در برابر رقیبش یعنی ایران، ارتقا دهد.

اسرائیل نیز هرگونه دخالت در سقوط هلیکوپتر ابراهیم رئیسی را رد کرده است اگرچه تحلیلگران سیاسی معتقدند هنوز شواهد محکمی مرتبط با ارتباط پایگاه های جاسوسی اسرائیل و سانحه سقوط هلیکوپتر رئیس جمهور ایران وجود ندارد.

چه آنکه این دسته از تحلیل ها تا زمان دریافت نشانه ها و دلایل و مستندات قانع کننده در گروه تئوری های توطئه ای قرار می گیرد و بدون دسترسی به مستندات قابل دفاع نخواهد بود.

چه آنکه در بررسی نشانه های فعلی، زنده ماندن حجت الاسلام آل هاشم تا حدود یک ساعت بعد از سانحه و همچنین اظهارات رئیس دفتر رئیس جمهور مبنی بر نشنیدن صدای انفجار، فعلا گزینه مداخله تروریستی از نوع نظامی را کم رنگ می کند.

اما آنچه واقعیت دارد، حضور چندین ساله چنین پایگاه جاسوسی در مرز ایران و آذربایجان است که سفر ابراهیم رئیسی و همراهان وی با آگاهی قبلی ایران از وجود چنین پایگاهی و تهدیدات احتمالی آن با هلیکوپتر انجام شده است.

اسرائیل توافق راه اندازی یک پایگاه اطلاعاتی، یک فرودگاه و یک توافق برای توسعه دو ماهواره نظارتی جدید نیز با آذربایجان دارد که نشان دهنده عمق همکاری های مشترک آنها با یکدیگر است.

این در شرایطی است که تحلیلگران معتقدند فرودگاه بین المللی باکو در فاصله ۲۶ کیلومتری از سد قیز قلعه‌سی (Giz Galasi Dam) قرار دارد و مسیر خودرویی از فرودگاه تا سد قیز قلعه‌سی با اختصاص ۳۰ دقیقه با عبور از اتوبان حیدرعلی اف امکانپذیر بوده و می توانسته جایگزین مطمئن تری برای پرواز مستقیم هلیکوپتر از ایران قرار گیرد.

شرایطی که با گذشت ۳۶ روز از حمله موشکی ایران به اسرائیل به نظر میرسد نیازمند سطح بالاتری از اطمینان به پروتکل های اثرگذار به پرواز هلیکوپتر رئیس جمهور بوده است. ایران و اسرائیل بعد از حمله موشکی اسرائیل به سفارت کشورمان در سوریه در وضعیت تقابل سخت نظامی قرار گرفتند.

حمله نظامی محدود ایران به اسرائیل که با ده ها موشک انجام شد، با واکنش اسرائیل در حمله به یک پایگاه نظامی در اصفهان با ریز پرنده مواجه شد. حمله ای که در داخل اسرائیل نیز نتانیاهو را با انتقادات جدی از عدم توازن آن نسبت به حمله ایران موشکی ایران مواجه کرد.